Dieta w chorobie Parkinsona i innych chorobach neurodegeneracyjnych. Co jeść, aby im zapobiec?

Choroby neurodegeneracyjne plagą XXI wieku

W populacji występuje systematyczny wzrost liczby osób starszych. W związku z tym zwiększa się także częstotliwość występowania chorób cywilizacyjnych. Należą do nich cukrzyca, nadciśnienie, hipercholesterolemia czy choroby neurodegeneracyjne.

Coraz więcej osób cierpi na zaburzenia funkcji poznawczych, zespoły otępienne, chorobę Parkinsona czy Alzheimera. Jednostki te, poprzez zmiany emocjonalne i osobowościowe, rzutują na codzienne, samodzielne funkcjonowanie. Często wykluczają nawet z życia społecznego.

Zdrowy styl życia oraz prawidłowe zasady żywienia wpływają na opóźnienie pojawiania się zmian neurozwyrodnieniowych. Pozwalają również ogólnie na pomyślne starzenie się.

Choć mogłoby się wydawać, że choroby otępienne dotykają tylko osoby w podeszłym wieku, to wzrasta także częstość ich diagnozowania wśród ludzi młodych.

Epidemiologia chorób neurodegeneracyjnych

Poprawa opieki zdrowotnej, warunków bytowych, a także statusu ekonomicznego wpływa na wydłużenie czasu życia. Na świecie jest coraz więcej osób starszych. W każdym miesiącu kolejny milion osób kończy 60 lat, a populacja ludzi powyżej 65 roku życia wynosi około 415 mln. Największy przyrost odnotowuje się w grupie osób powyżej 80 lat.

Nic dziwnego, że na całym świecie diagnozowane są nowe przypadki demencji. W 2015 roku choroba ta dosięgnęła 47 mln ludzi. Przewiduje się, że do 2030 roku liczba ta wzrośnie do 75 mln, a do 2050 roku ulegnie prawie podwojeniu.

Co zaskakujące, 9% przypadków chorób neurodegeneracyjnych dotyczy osób poniżej 65 roku życia (1, 2).

Najczęstsze choroby neurodegeneracyjne

Poniżej przeczytasz o najczęściej występujących chorobach neurodegeneracyjnych. Należą do nich demencja, choroba Parkinsona oraz Alzheimera.

Choroba Parkinsona

Początek pierwszych objawów choroby Parkinsona przypada zazwyczaj na 60 rok życia. Występuje ona u około 1,5% osób, które ukończyły 65 lat. Najczęściej kojarzone objawy to:

• bradykinezja (czyli spowolnienie ruchowe),
• drżenie spoczynkowe,
• niestabilność postawy,
• sztywność mięśniowa.

Rzadziej wymienia się inne symptomy: zaburzenia snu, dysfagię, nadmierne wydzielanie śliny, apatię czy depresję – choć występują one równie często.

Czynniki wpływające na rozwój choroby Parkinsona nie są do końca poznane. Poza obciążeniem genetycznym sugeruje się także wpływ środowiska, stres oksydacyjny i działanie wolnych rodników.

Obraz kliniczny choroby cechuje się neurozwyrodnieniami struktury śródmózgowia i spadkiem dopaminy w prążkowiu. Ponadto wewnątrz neuronów stwierdza się obecność wtrętów zwanymi ciałami Lewy'ego. Obserwuje się zanik części struktur mózgowych i zaburzeń przewodnictwa nerwowego.

Głównym celem leczenia jest spowolnienie postępu choroby i zmniejszenie objawów. Efekt ten można uzyskać poprzez przywrócenie odpowiedniego poziomu dopaminy. W większości przypadków udaje się go osiągnąć po zastosowaniu leku Lewodopy (6).

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera to jedna z najczęściej występujących chorób neurodegeneracyjnych wśród osób po 65 roku życia. Dotyczy ona 30% osób w wieku 85 lat. Wraz z wiekiem ryzyko zachorowania wzrasta. 

Początek choroby Alzheimera bywa mylony z problemami z pamięcią wynikającymi naturalnie ze starości. Z tego powodu może być trudny do zauważenia. Początkowe objawy to:

• problemy z zapamiętaniem dat,
• tracenie wątku wypowiedzi,
• odkładanie przedmiotów nie na swoje miejsce,
• gubienie się w znanym otoczeniu.

Wraz z postępem choroby pojawiają się zaburzenia orientacji, snu, problemy z poznawaniem bliskich, urojenia, omamy, lęki, a także agresja.

Wszystkie te objawy i postępujący obraz choroby związane są z uszkodzeniem kory mózgowej wskutek odkładania się białka amyloidowego (4). Badania wskazują na możliwość zmniejszenia ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera o około 50% poprzez zastosowanie diety MIND (5).

Demencja

Demencja nazywana jest również chorobą otępienną. Związana jest z postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych. Rozwija się stopniowo, a jej pierwsze oznaki to najczęściej zaburzenia pamięci i trudności z zapamiętywaniem nowych informacji.

Wraz z postępem choroby lista objawów ulega wydłużeniu. Obejmują one również zaburzenia w zakresie: zdolności intelektualnych, umiejętności planowania, rozumienia, rozpoznawania przedmiotów czy wykonywania ruchów celowych.

Pojawiają się także objawy dotyczące obszaru emocji – obniżenie nastroju i zaburzenia krytycyzmu. Osoba dotknięta demencją z biegiem czasu może stać się agresywna (3).

Przyczyny powstawania chorób neurodegeneracyjnych

Za rozwój chorób neurodegeneracyjnych w głównej mierze odpowiadają geny. Badania wskazują także na związek chorób otępiennych ze stylem życia. Czynniki ryzyka obejmują głównie brak dostatecznej aktywności fizycznej, nieprawidłowe zachowania żywieniowe, palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu.

Ponadto na rozwój zaburzeń funkcji poznawczych wpływają:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• niski status socjoekonomiczny oraz poziom wykształcenia,
• depresja czy izolacja społeczna.

Dieta w chorobie Parkinsona i innych chorobach neurodegeneracyjnych

Dieta może wpływać zarówno na wzrost ryzyka rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, jak i stanowić czynnik prewencyjny.

Dieta śródziemnomorska potencjalnie zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia choroby Alzheimera o 48% w porównaniu z osobami, które nie przestrzegały takiej diety. Ponadto przyczynia się także do spadku ryzyka rozwoju zaburzeń poznawczych.

Dodatkowo włączenie do diety wielonienasyconych kwasów tłuszczowych minimum dwa razy w tygodniu (zwłaszcza z rodziny omega-3) zmniejsza występowanie Alzheimera o 60% (7).

W ostatnich latach stworzono model żywienia oparty na diecie śródziemnomorskiej i diecie DASH – dietę MIND (Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay). Badania pokazują, że osoby, które wdrożyły w życie zasady diety MIND, mają o ponad połowę mniejsze ryzyko rozwoju choroby Alzheimera. Zaburzenia funkcji poznawczych postępują u nich wolniej (5).

Składniki odżywcze chroniące przed chorobami otępiennymi

Na które składniki odżywcze musisz zwrócić uwagę, by zadbać o ochronę przed chorobami otępiennymi? Będą to zwłaszcza:

• witaminy z grupy B,

• witaminy antyoksydacyjne,

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe,

• cholina.

Witaminy z grupy B

Szczególnie ważne są witaminy B6, B12 i kwas foliowy, które biorącą udział w metabolizmie homocysteiny w organizmie. Homocysteina jest produktem przemian aminokwasu metioniny. Jej zbyt wysokie stężenie w osoczu przyczynia się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych i chorób układu krążenia.

Prawidłowa podaż witamin wraz z dietą pozwala zachować równowagę między powstawaniem i dalszymi przemianami homocysteiny. To przyczynia się do utrzymywania jej stężenia na odpowiednim poziomie.

Aby zapewnić odpowiednią podaż witamin B6, B12 i kwasu foliowego, zadbaj o odpowiednią ilość porcji:

• pełnoziarnistych produktów zbożowych,
• nasion roślin strączkowych,
• zielonych warzyw liściastych,
• chudego nabiału.

Witaminy antyoksydacyjne

Witaminy C, E, A pełnią wiele ważnych funkcji. Odpowiadają za zwalczanie wolnych rodników i walkę ze stresem oksydacyjnym.

Wolne rodniki, które nie zostaną unieszkodliwione przez antyoksydanty, uszkadzają błony komórkowe. Ponadto utleniają lipidy znajdujące się w osłonkach mielinowych neuronów i mogą przyczyniać się do powstawania nowotworów.

Dieta uboga w antyoksydanty dodatnio koreluje z ryzykiem wystąpienia miażdżycy, cukrzycy i choroby Alzheimera. Związki te zawarte są w warzywach i owocach, orzechach i olejach roślinnych.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

To kwasy tłuszczowe, które w swojej budowie łańcuchowej zawierają przynajmniej dwa wiązania podwójne. Należą do nich kwasy omega-6 oraz omega-3.

Są one niezbędne do budowy błon komórkowych mózgu i siatkówki oka. Wykazują działanie przeciwzakrzepowe, a także biorą udział w powstawaniu komórek układu odpornościowego.

Znajdziesz je głównie w oleju rzepakowym, słonecznikowym, lnianym, orzechach i rybach (łosoś atlantycki, śledź, halibut, makrela, pstrąg, sardynki).

Cholina

Jest ona składową lecytyny. Jako składnik fosfolipidów bierze udział w budowie prawidłowej struktury błon komórkowych. Jest prekursorem neuroprzekaźników, czyli substancji, które przekazują sygnały nerwowe.
Cholina znajduje się głównie w:

• żółtku jaj,
• nasionach roślin strączkowych,
• rybach i owocach morza,
• sezamie,
• siemieniu lnianym,
• zarodkach pszennych czy kaszy pęczak.

Prawidłowa dieta jako czynnik prewencyjny chorób neurodegeneracyjnych

Wprowadzenie prawidłowych nawyków żywieniowych stanowi podstawę prewencji chorób neurodegeneracyjnych. Zbilansowana dieta chroni także przed chorobami cywilizacyjnymi, takimi jak otyłość, cukrzyca typu 2 czy nadciśnienie, które również są czynnikiem ryzyka rozwoju zmian otępiennych.

Zadbaj o odpowiednią dietę i podaż składników, które wpływają pozytywnie na mózg. Dzięki temu będziesz w stanie opóźnić rozwój chorób neurodegeneracyjnych lub mu zapobiec.

Najczęściej zadawane pytania o dietę w chorobach neurodegeneracyjnych

Na czym polega dieta MIND?

Dieta MIND (Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay) to model żywienia oparty na diecie śródziemnomorskiej i diecie DASH. Jej celem jest opóźnienie procesów starzenia mózgu i poprawa funkcjonowania układu nerwowego.

Czy dieta MIND obniża ryzyko choroby Alzheimera?

Według badań zastosowanie diety MIND może zmniejszać ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera o około 50%.

Czy dieta śródziemnomorska obniża ryzyko choroby Alzheimera?

Dieta śródziemnomorska zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia choroby Alzheimera o 48%. Przyczynia się też do ogólnego spadku ryzyka rozwoju zaburzeń poznawczych.

Które składniki odżywcze chronią przed chorobami otępiennymi?

Aby zadbać o ochronę przed chorobami otępiennymi, należy zwrócić uwagę na odpowiednią podaż witamin z grupy B, witamin antyoksydacyjnych (C, E, A), wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i choliny.

Co jest źródłem witamin z grupy B?

Źródłem witamin B6, B12 i kwasu foliowego są pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, zielone warzywa liściaste czy chudy nabiał.

Czy dieta uboga w antyoksydanty stanowi ryzyko rozwoju choroby Alzheimera?

Dieta uboga w antyoksydanty zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera, a także miażdżycy i cukrzycy. Witaminy antyoksydacyjne (C, E, A) odpowiadają za zwalczanie wolnych rodników i walkę ze stresem oksydacyjnym, dzięki czemu błony komórkowe w organizmie nie ulegają uszkodzeniu.

Gdzie występują wielonienasycone kwasy tłuszczowe?

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (omega-6 i omega-3) występują w oleju rzepakowym, słonecznikowym, lnianym, orzechach i rybach.

Piśmiennictwo 

1. https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/dementia_thematicbrief_epidemiology.pdf
2. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/259615/9789241513487-eng.pdf
3. https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/dementia_thematicbrief_epidemiology.pdf
4. H Niu, I Álvarez-Álvarez, F Guillén-Grima et al. Prevalence and incidence of Alzheimer's disease in Europe: A meta-analysis. Neurologia 2017;32(8):523-532 
5. Clare Morris M., Tangney C.C., Wang Y. et al. MIND diet associated with reduced incidence of Alzheimer’s Disease. Alzheimers Dement. 2015; 11(9): 1007–1014
6. http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/07/pnm_2015_468-476.pdf
7. http://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2015/5/2/199.pdf