Cukrzyca – na czym polega i skąd się bierze? Objawy, profilaktyka i leczenie

Epidemiologia cukrzycy typu 2

Spośród wszystkich diabetyków znaczna większość zmaga się z silnie dietozależną cukrzycą typu 2. Najczęściej choroba ta pojawia się u nich na skutek nadwagi lub otyłości. Cukrzyca typu 2 rozwija się stopniowo, a jej objawy mogą być niespecyficzne. Im szybsze jej rozpoznanie, tym mniejsze ryzyko wystąpienia powikłań związanych ze zwiększonym stężeniem glukozy we krwi.

Cukrzyca – najczęstsza choroba cywilizacyjna

Obecnie cukrzyca typu 2 jest jedną z najczęściej występujących chorób cywilizacyjnych. Szacuje się, że na całym świecie zmaga się z nią 425 mln ludzi, a liczba ta stale się powiększa. Według Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF) w 2045 r. liczba osób chorujących wzrośnie do 629 mln (1).

Choroba ta występuje najczęściej wśród dorosłych powyżej 30 roku życia. Najnowsze dane statystyczne wskazują jednak na wzrost zachorowań wśród coraz młodszych osób, w tym wśród młodzieży.

Blisko połowa osób z zaburzeniami tolerancji węglowodanów nie jest świadoma swojej choroby. Wynika to głównie z braku regularnych badań stężenia glukozy we krwi. Niestety choroba nieleczona ciągnie za sobą wiele powikłań. Tylko w 2012 r. 1,5 mln osób chorujących na cukrzycę zmarło, z czego 43% w chwili śmierci nie przekroczyło 70 roku życia (2).

Na czym polega cukrzyca? Rola insuliny w organizmie

Insulina to hormon produkowany przez komórki beta wysp trzustki, a najważniejszą jego funkcją jest zmniejszanie poposiłkowego stężenia glukozy we krwi. Dzieje się to poprzez zwiększenie wchłaniania glukozy przez komórki obwodowe.

Czym różni się cukrzyca typu 1 od typu 2? Ta pierwsza charakteryzuje się rzeczywistym i trwałym niedoborem insuliny. Z kolei problemy z gospodarką węglowodanową u osób z cukrzycą typu 2 najczęściej wynikają z zaburzonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny lub z niedoboru tego hormonu. 

Czynniki ryzyka w cukrzycy typu 2

Można wskazać kilka przyczyn, które wpływają na występowanie problemów z prawidłową tolerancją glukozy. Wśród nich znajdują się czynniki niemodyfikowalne, takie jak wiek, płeć, pochodzenie etniczne czy obciążenie genetyczne.

Istnieją jednak również takie czynniki ryzyka, na które mamy wpływ:

• nadmierna masa ciała,
• brak aktywności fizycznej i prowadzenie siedzącego trybu życia,
• nieprawidłowa dieta bogata w tłuszcze i cukry proste,
• palenie papierosów.

Z wystąpieniem cukrzycy typu 2 mogą wiązać się też inne jednostki chorobowe, m.in: 

• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• zespół Cushinga,
• akromegalia,
• nadczynność tarczycy,
• hiperprolaktynemia,
• przyjmowanie niektórych leków, np. sterydów (3).

Objawy i diagnostyka cukrzycy typu 2

Diagnostyka cukrzycy typu 2 jest utrudniona ze względu na początkowy wolny rozwój objawów. Najczęściej diagnoza stawiana jest wtedy, kiedy już występują powikłania chorobowe, takie jak np. neuropatia obwodowa czy problemy z nerkami. Zdarza się też, że objawy cukrzycy typu 2 są bardzo podobne do objawów cukrzycy typu 1.

Jakie są objawy cukrzycy?

Najczęściej występujące objawy cukrzycy typu 2 to:

• nadmierne pragnienie, 
• uczucie suchości w jamie ustnej,
• częste oddawanie moczu,
• zwiększone uczucie głodu,
• nieostre widzenie,
• senność, letarg,
• drżenie rąk,
• nudności,
• trudno gojące się rany.

Cukrzyca typu 2 może powodować też dodatkowe objawy, takie jak:

• mrowienie lub drętwienie rąk i stóp,
• powracające infekcje grzybicze,
• problem z utratą masy ciała,
• przewlekłe uczucie zmęczenia.

Jak diagnozuje się cukrzycę

Niektóre z powyższych objawów trudno niekiedy powiązać z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Aby postawić diagnozę cukrzycy typu 2, niezbędne jest wykonanie badania stężenia glukozy we krwi. 

Prawidłowy wynik na czczo powinien być niższy niż 100 mg/dl. Stężenie pomiędzy 100-125 mg/dl świadczy o nieprawidłowej tolerancji glukozy. Z kolei wynik powyżej 125 mg/dl mówi o rozwiniętej chorobie.

Leczenie i profilaktyka cukrzycy

Jak postępować, jeśli zdiagnozowano u Ciebie chorobę? Podstawą leczenia cukrzycy typu 2 jest odpowiednio zbilansowana dieta i wprowadzenie aktywności fizycznej. Bez przestrzegania prawidłowych zasad żywieniowych nie jest możliwe utrzymanie właściwych stężeń glukozy we krwi. W niektórych przypadkach podejmowana jest również decyzja o wprowadzeniu farmakoterapii. 

Prawidłowa dieta w cukrzycy – na czym polega?

Musisz wdrożyć w życie konkretne zasady diety cukrzycowej. Zapoznaj się również z badaniami dotyczącymi skuteczności niektórych suplementów polecanych diabetykom lub dostępnych na rynku słodzików. 

O czym musisz pamiętać w diecie przy cukrzycy?

• Regularnie spożywaj posiłki. Zaplanuj 4-5 posiłków w ciągu dnia i rozłóż je w miarę równych odstępach co 3-4 godziny. Ostatni posiłek zjedz najlepiej na 2-3 godziny przed pójściem spać. W niektórych przypadkach konieczne jest włączenie do diety posiłku nocnego, jednak jego zasadność i skład powinien być ściśle skonsultowany z lekarzem lub dietetykiem.
• Jeśli masz nadwagę lub otyłość, wprowadź dietę o obniżonej wartości energetycznej. Utrata masy ciała korzystnie wpływa na normalizację stężenia glukozy we krwi. Zwiększa również wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Redukcję przeprowadzaj stopniowo, tak aby uniknąć efektu jo-jo. 
• Zbilansuj dietę tak, aby węglowodany stanowiły około połowy dziennego zapotrzebowania energetycznego. Wybieraj produkty pełnoziarniste, składające się z węglowodanów złożonych i cechujące się niskim indeksem glikemicznym. Zawierają one błonnik pokarmowy, który zapewnia sytość na dłużej i spowalnia wchłanianie węglowodanów. 
• Jedz warzywa przynajmniej 4 razy dziennie, a owoce 1 raz dziennie. Warzywa, zwłaszcza w postaci surowej, powinny znaleźć się na talerzu cukrzyka minimum 4 razy w ciągu dnia. Owoce również zajmują niezwykle ważne miejsce w jadłospisie diabetyka z uwagi na wysoką zawartość błonnika, składników mineralnych, witamin i substancji bioaktywnych. Wykazują one szereg prozdrowotnych właściwości, np. działanie przeciwzapalne czy antynowotworowe. Niemniej jednak ze względu na wysoki udział cukrów prostych w ich składzie owoce ograniczaj do jednej porcji w ciągu dnia. Najlepiej spożywaj je do posiłku, a nie jako samodzielną przekąskę.
• Wybieraj odpowiednie źródła białka. Głównie powinny to być chude produkty mleczne, ryby morskie, chude mięso drobiowe, a także nasiona roślin strączkowych. Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia ograniczaj czerwone mięso oraz jaja.
• Tłuszcze zwierzęce zastąp tłuszczami roślinnymi. W diecie cukrzyka ważne jest kontrolowanie poziomu cholesterolu. Zwiększenie udziału w diecie jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdują się w dużych ilościach w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym czy oleju lnianym, uwrażliwiają tkanki na działanie insuliny. 

Aktywność fizyczna

Zwiększ swoją aktywność fizyczną. Poza wpływem na redukcję masy ciała niesie ona za sobą inne wymierne korzyści zdrowotne. Przede wszystkim podwyższa wrażliwość tkanek na insulinę, poprawia wydolność serca i zmniejsza ryzyko powstania miażdżycy.

Wprowadź aktywność fizyczną dostosowaną do swojego stanu zdrowia. Zalecane jest 150 minut umiarkowanej lub 75 minut intensywnej aktywności fizycznej w tygodniu.

Leczenie farmakologiczne

Jeżeli pomimo przestrzegania zaleceń żywieniowych i odpowiedniej aktywności fizycznej nie następuje poprawa stanu zdrowia, lekarz może wprowadzić doustne leki hipoglikemizujące, a w niektórych przypadkach – terapię insuliną.

Najpopularniejszym lekiem jest metformina, która wpływa na zmniejszenie wchłaniania glukozy, hamuje wątrobową glukoneogenezę (produkcję glukozy) i zwiększa transport glukozy do komórek.

Tak szerokie działanie tego leku wynika z jego wpływu na aktywację kinazy białkowej aktywowanej przez AMP (AMPK). Enzym ten odpowiada za komórkowe procesy energetyczne. Oddziałuje na transportery glukozy (GLUT-4), ułatwiając jej wykorzystanie przez komórki.

Ponadto nasila on oksydację kwasów tłuszczowych i zmniejsza syntezę trójglicerydów. Dzięki temu wpływa również na poprawę gospodarki lipidowej i zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia.

Przyjmowanie farmaceutyków nie wiąże się jednak z porzuceniem diety i aktywności fizycznej. Te dwa elementy nadal powinny stanowić podstawę leczenia. 

Profilaktyka cukrzycy – dieta, aktywność i regularne badania

Dbanie o zbilansowaną dietę, a także konsekwentne uprawianie aktywności fizycznej zmniejszają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Regularnie przeprowadzane badania stężenia glukozy we krwi pozwalają z kolei na wykrycie tej choroby w jej bezobjawowym stadium.

Wcześnie postawiona diagnoza i podjęcie odpowiedniego leczenia obniża ryzyko wystąpienia powikłań i w większości przypadków pozwala na uniknięcie farmakoterapii.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w prowadzeniu diety cukrzycowej, sprawdź ofertę peatera. W aplikacji znajdziesz jadłospis dostosowany specjalnie do potrzeb osób z cukrzycą i insulinoopornością. Ten rodzaj żywienia może być również odpowiedni nie tylko dla diabetyka. 

W peaterze otrzymasz menu dostosowane specjalnie do Twoich potrzeb wraz z przepisami. Aplikacja przypomni Ci także o regularnym spożywaniu posiłków i podpowie, jak przygotować potrawy w taki sposób, aby obniżyć ich indeks glikemiczny. 

Piśmiennictwo

1. N H Cho, J E Shaw, S Karuranga et al. IDF Diabetes Atlas: Global estimates of diabetes prevalence for 2017 and projections for 2045. Diabetes Res Clin Pract 2018;138:271-281

2. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes

3. Anita Tarnowska, Magdalena Walicka, Edward Franek. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej w endokrynopatiach. Post N Med 2017; XXX(02): 99-103