Rola insuliny
Insulina jest jednym z najważniejszych hormonów regulujących metabolizm w organizmie człowieka. Wytwarzają ją komórki beta trzustki. Jej wydzielanie jest stymulowane głównie przez wzrost stężenia glukozy we krwi, co ma miejsce na przykład po spożyciu posiłku.
Mechanizm działania insuliny opiera się na wiązaniu z receptorem insulinowym, który jest obecny na powierzchni większości komórek organizmu. Po związaniu insuliny z receptorem dochodzi do aktywacji szlaku sygnałowego, który umożliwia:
- transport glukozy do komórce,
- Magazynowanie glukozy – w wątrobie i mięśniach insulina wspiera glikogenezę, czyli proces przekształcania glukozy w glikogen (formę zapasową),
- hamowanie glukoneogenezy – insulina redukuje produkcję glukozy z innych związków w wątrobie (np. z aminokwasów).
Co to jest insulinooporność?
Insulinooporność jest zaburzeniem metabolicznym, które polega na obniżonej wrażliwości komórek organizmu na działanie insuliny.
W przeszłości insulinooporność była często bagatelizowana, ponieważ nie wywołuje od razu poważnych objawów. Nie jest też klasyfikowana jako odrębna jednostka chorobowa. Zmieniło się to dopiero w ostatnich dekadach. Naukowcy zrozumieli, jak istotną rolę odgrywa w rozwoju chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca.
Insulinooporność w Polsce
Szacuje się, że w Polsce insulinooporność dotyka nawet 20-25% dorosłych. Wśród osób z otyłością odsetek ten może przekraczać 50%. Obserwuje się ją coraz częściej u dzieci i młodzieży, co związane jest z rosnącą liczbą przypadków otyłości w tej grupie wiekowej.
Jak działa insulina i co się dzieje w przypadku insulinooporności?
W prawidłowych warunkach insulina:
- Wiąże się z receptorami insulinowymi na powierzchni komórek.
- Umożliwia transport glukozy do komórek (głównie mięśniowych, tłuszczowych i wątrobowych), gdzie jest wykorzystywana jako źródło energii lub magazynowana w postaci glikogenu.
W przypadku insulinooporności:
- Receptory insulinowe na komórkach nie reagują odpowiednio na insulinę.
- Glukoza nie jest skutecznie transportowana do komórek, co prowadzi do podwyższenia jej poziomu we krwi (hiperglikemii).
- Trzustka zwiększa produkcję insuliny, co powoduje hiperinsulinemię (nadmiar insuliny we krwi).
Rodzaje insulinooporności
W literaturze naukowej wyróżnia się trzy główne rodzaje insulinooporności:
- Insulinooporność przedreceptorowa – cząsteczka insuliny nie może połączyć się z receptorem. Wynika z nieprawidłowości w strukturze lub ilości insuliny (np. mutacje genów kodujących insulinę).
- Insulinooporność receptorowa – insulina łączy się z receptorem, ale receptor nie wysyła sygnału dalej.
- Insulinooporność poreceptorowa – insulina i receptor działają, ale jest problem w szlakach sygnalizacyjnych wewnątrz komórek, odpowiedzialnych za działanie insuliny.
Rodzaj insulinooporności nie ma jednak wpływu na podejmowane działania terapeutyczne. Leczenie zawsze skupia się na ogólnej poprawie wrażliwości tkanek na insulinę, stabilizacji poziomu glukozy we krwi i zapobieganiu powikłaniom metabolicznym.
Przyczyny insulinooporności
Przyczyny insulinooporności wynikają zarówno z predyspozycji genetycznych, jak i czynników środowiskowych.
Czynniki genetyczne
Czynniki genetyczne mogą obejmować mutacje w genach odpowiedzialnych za metabolizm glukozy i działanie insuliny, które zwiększają ryzyko wystąpienia tego zaburzenia.
Czynniki środowiskowe
- Otyłość trzewna, czyli nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, prowadzi do wydzielania prozapalnych cytokin, które zakłócają sygnalizację insulinową.
- Przejadanie się, zwłaszcza okresowe spożywanie dużych ilości kalorii, powoduje gwałtowne wyrzuty insuliny i zwiększone magazynowanie tłuszczu.
- Brak aktywności fizycznej obniża zdolność mięśni do efektywnego wykorzystywania glukozy, co dodatkowo obciąża trzustkę.
- Przewlekły stres podnosi poziom kortyzolu, który osłabia działanie insuliny
- Zaburzenia hormonalne, takie jak PCOS czy niedoczynność tarczycy, mają wpływ na rozwój insulinooporności.
- Przewlekłe stany zapalne mogą prowadzić do dysfunkcji receptorów insulinowych.
- Niektóre leki, na przykład glikokortykosteroidy, również przyczyniają się do pogorszenia wrażliwości na insulinę.
