Suplementy diety nie są produktami podlegającymi regulacjom prawnym, przez co ich skład i jakość nie jest kontrolowana tak, jak w przypadku preparatów zarejestrowanych, jako leki. Podstawą wsparcia w leczeniu cukrzycy, a także innych chorób przebiegających z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej powinna być odpowiednia dieta, a dopiero w ostatniej kolejności suplementacja. W przypadku korzystania z powyższych środków należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość występowania interakcji z lekami przeciwcukrzycowymi, a także działań niepożądanych. Suplementy często stosowane w cukrzycy obejmują morwę białą, cynamon, zieloną herbatę, chrom, berberynę, magnez, gorzki melon, szałwię hiszpańską czy kwas alfa-liponowy.
Morwa biała
Zawarte w niej związki biologicznie aktywne wykazują prozdrowotne właściwości. Liście morwy stanowią cenne źródło substancji odżywczych. Znaczącą część suchej masy stanowi białko oraz błonnik pokarmowy, ponadto można tam znaleźć mikroelementy, kwas askorbinowy, beta-karoteny, szczawiany, fityniany i kwas taninowy. Liście morwy białej stanowią źródło polifenoli w tym flawonoidów (m.in.: kwercetyny, rutyny, kemferolu) i kwasów fenolowych. Ze względu zawartość w tej roślinie związków, które obniżają stężenie glukozy we krwi, morwa biała staje się skutecznym środkiem wspomagającym leczenie cukrzycy typu 2. Związki pozyskiwane z morwy hamują aktywność enzymów zaangażowanych w metabolizm cukrów: α-glukozydazy oraz maltazy. Enzymy te odpowiadają za przemiany cukrów złożonych do prostych w jelicie cienkim. Spowolnienie rozkładu węglowodanów w jelicie powoduje, iż jest ona wolniej wchłaniana i powoduje mniejszy wzrost glikemii poposiłkowej. Pożądany efekt uzyskuje się przy piciu naparu sporządzonego z 1 g wysuszonych liści tej rośliny, które po zalaniu 100 ml wody i zaparzeniu przez około 5 minut są gotowe do spożycia. Ponadto, dzięki zawartości flawonoidów i antocyjanów, morwa korzystnie wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu LDL, zmniejszając przy tym ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego (1).
Cynamon
Pochodzi z kory wiecznie zielonego drzewa, która jest usuwana na krótkich odcinkach pnia i suszona. W przypadku cukrzycy zastosowanie ma jeden z gatunków tej rośliny - Cinnamomum cassia. Badania pokazują, iż wzbogacenie diety tą przyprawą może mieć wpływ na obniżenie stężenia glukozy we krwi. Problem stanowi natomiast ustalenie dawki, ponieważ w badaniach wykorzystywany jest jej szeroki zakres - od 120 mg do 6 g na dobę w różnych formach (ekstrakt lub cynamon w proszku). Badania pokazują, że Cinnamon cassia może zmniejszyć glikemię nawet o około 24 mg%. Dodatkowo składnik ten obniżał stężenie cholesterolu całkowitego, triglicerydów oraz cholesterolu LDL. Szereg badań wskazuje, iż cynamon stosowany w ilości 1 g na dobę (ekwiwalent połowy łyżeczki do herbaty) może przynieść korzyści. W zespole metabolicznym oraz policystycznych jajników zaleca się stosowanie wodnego wyciągu cynamonu, który zawiera wysokie stężenia polifenoli (2).
Zielona herbata
Zawarty w niej związek bioaktywny galusan epigallokatechiny (EGCG) w badaniach eksperymentalnych wykazuje korzystny wpływ na redukcję masy ciała, a co za tym idzie, poprawia tolerancję glukozy. Ponadto także bezpośrednio oddziałuje na gospodarkę węglowodanową, stabilizując glikemię. Zaleca się spożywanie do 3 filiżanek zielonej herbaty dziennie (3).
Chrom
Jest pierwiastkiem śladowym, który naturalnie występuje w żywności m.in.: w produktach pełnoziarnistych, zielonych warzywach, suchych nasionach roślin strączkowych, mięsie, orzechach, jajach czy drożdżach. Ze względu na trudności w oznaczaniu tego pierwiastka we krwi, istnieją problemy z ustaleniem jego prawidłowego, wystarczającego stężenia w organizmie. Chrom (na III stopniu utleniania) jest składnikiem aktywującym wiele enzymów biorących udział w metabolizmie składników i odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka. Jest on również niezbędny do efektywnego działania receptorów insulinowych (4).
Istnieją badania wskazujące na to, iż chrom może zwiększać wrażliwość na insulinę i nasilać czynność komórek β trzustki. Większość badań wykazujących pozytywny wpływ opiera się jednak na badaniach na zwierzętach, których wyników nie można ekstrapolować na ludzi. Prace przeglądowe podsumowujące badania kliniczne opisujące wyniki długotrwałej suplementacji wskazują, iż zauważalny efekt obniżenia stężenia hemoglobiny glikowanej lub glukozy we krwi wskazuje się jedynie po spożyciu preparatów z drożdżami. Istnieją jednak badania, które dowodzą, iż suplementacja chromem wpływa jedynie na obniżenie glikemii na czczo, a nie na hemoglobinę glikowaną. W chwili obecnej pikolinian chromu stosuje się jako suplement wspomagający w terapii PCOS.
Na rynku pojawiają się również preparaty łączące pikolinian chromu z biotyną, która jest witaminą z grupy B biorącą udział w metabolizmie węglowodanów, lipidów, a także nasilającą wpływ chromu na zużycie glukozy i metabolizm lipidów. Chociaż stosowanie wspomnianych preparatów w badaniach wykazało pewne korzyści, to wciąż istnieje zbyt mało danych, by zalecać suplementację preparatami zawierającymi chrom. Należy być ostrożnym przyjmując wspomniane preparaty ponieważ nadmiar spożycia tego pierwiastka może być szkodliwy. Dodatkowo jego przyswajanie obniżają cukry proste, cynk i żelazo (4).
Magnez
Jest mikroelementem, który naturalnie występuje w zielonych warzywach liściastych, roślinach strączkowych, orzechach, czy zbożowych produktach pełnoziarnistych. Niskie stężenie tego składnika przyczynia się do zaburzeń metabolizmu glukozy i insuliny. W przypadku osób chorujących na cukrzycę typu 2 i mających deficyt magnezu, wprowadzenie suplementacji wpływa na poprawę wrażliwości tkanek na insulinę, wskaźników kontroli glikemii (hemoglobiny glikowanej, insuliny, C-peptydu czy wskaźnika HOMA.IR) u pacjentów z tym samym typem cukrzycy (5).
Gorzki melon
To warzywo wykorzystywane w kuchni azjatyckiej i hinduskiej, które można spotkać również pod innymi nazwami np.: balsamka ogórkowata, gorzka dynia, karela, przepękla, gruszka balsamiczna i herbata Ampalaya. W literaturze pojawiają się badania, które wskazują na jego właściwości obniżające stężenie glukozy we krwi, a także hemoglobiny glikowanej. Gorzki melon jest nazywany niekiedy „insuliną roślinną”, ze względu na jego działanie podobne do hormonu ludzkiego – wpływ na wchłanianie glukozy, ograniczenie syntezy glukozy w wątrobie, czy hamowanie aktywności enzymów biorących udział w tym procesie. Dzięki temu w połączeniu z lekami nasilającymi wydzielanie insuliny może prowadzić do obniżenia stężenia glukozy we krwi. Preparaty zawierające ten składnik możemy znaleźć na rynku w postaci soku, proszku, zawiesiny, zastrzyków, a także kapsułek. Nieznana jest jednak rekomendowana i bezpieczna dawka, ponieważ w dotychczasowych badaniach stosowano różne formy i ilości wspomnianego warzywa. Problem stanowi również ustalenie długości interwencji. Spożywanie tego produktu w świeżej postaci jest bezpieczne, ale ostrożność należy zachować w przypadku suplementów (6).
Szałwia hiszpańska „chia”
Występuje w postaci nasion i suplementów diety. Chia jest źródłem kwasów tłuszczowych omega-3, w tym kwasu alfa-linolenowego, a także błonnika, białka, wapnia, magnezu, żelaza, fitosteroli i tokoferoli (przeciwutleniaczy). Potencjalne korzyści z przyjmowania tego produktu to, między innymi, spadek stężenia glukozy we krwi, a także zmniejszenie wyrzutu insuliny w odpowiedzi na spożyty posiłek. Pozytywny wpływ prawdopodobnie wynika z obecnego w nich rozpuszczalnego błonnika, który charakteryzuje się dużą zdolnością wiązania wody i tworzy lepki żel, zmniejszający tym samym szybkość wchłaniania glukozy. Dodatkowo dodawanie nasion może zwiększać sytość i wspomagać prawidłowe funkcjonowanie jelit. Mimo, iż szałwia hiszpańska wpływa pozytywnie na glikemię, a także ciśnienie tętnicze, to należy monitorować stężenie triglicerydów we krwi ze względu na sprzeczne wyniki badań mówiące, iż może dochodzić do wzrostu tego komponentu w przypadku osób z potwierdzoną hipertriglicerydemią. Biorąc pod uwagę wszelkie przesłanki, jak najbardziej swoją dietę można wzbogacić o ten składnik, jednakże powinien on być jedynie uzupełnieniem zdrowej i zróżnicowanej diety. W badaniach stosowane były różne ilości nasion (7-37 g), jednakże wyniki nie wskazują konkretnej dawki, która miałaby opisywane działanie. Najbezpieczniejszą dawką nasion chia, zgodnie z obecnym stanem wiedzy wydaje się być maksymalnie 15 g/ d (2 łyżki) (7).
Kwas alfa-liponowy
Naturalnym źródłem tego kwasu jest między innymi mięso i podroby, a także zielone warzywa. Posiada on silne właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne, co zwiększa skuteczność niwelowania wolnych rodników. Dodatkowo związek ten bierze udział w metabolizmie makroskładników, głównie węglowodanów i tłuszczów. Substancja ta wykazuje również działanie hipoglikemizujące, które wiązane jest z ograniczeniem akumulacji triacylogliceroli w trzustce (nadmierna akumulacja tych związków prowadzi do uszkodzenia komórek beta wysp trzustkowych), zapobiega powstawaniu insulinooporności oraz zwiększa efektywność działania insuliny w stymulowaniu pobierania przez komórki mięśniowe glukozy, syntezy glikogenu, a także utleniania glukozy. Kwas alfa-liponowy zalecany jest przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne jako jedna z form farmakoterapii w leczeniu przyczynowym neuropatii oraz retinopatii cukrzycowej, czy też schorzeń neurologicznych. Ze względu na bezpieczeństwo, korzystne wydaje się zastosowanie suplementacji kwasem alfa-liponowym w profilaktyce powikłań cukrzycowych, gdyż ilość tego związku dostarczana wraz z pożywieniem może być niewystarczająca ze względu na zbyt niską przyswajalność (8).
Podsumowanie
Na rynku pojawia się coraz więcej suplementów dla osób zmagających się z cukrzycą, które mają wpływać na obniżenie stężenia glukozy we krwi. Niektóre z nich mają udowodnione działanie w odniesieniu do poprawy parametrów gospodarki węglowodanowej, jednak tylko w połączeniu ze zbilansowaną dietą. Należy zachować szczególną ostrożność zanim sięgnie się po suplement diety, ze względu na ich synergistyczne działanie z lekami hipoglikemizującymi, co może doprowadzić do hipoglikemii. Problemem może być również zmienność dawki oraz nieprecyzyjne informacje na temat wykorzystywanej części rośliny i formy suplementacji, a także brak odpowiednich, długotrwałych badań klinicznych. Zawsze najbezpieczniej jest skonsultować to ze specjalistą.
Piśmiennictwo
-
Yihai Wang, Limin Xiang, Chunhua Wang et al. Antidiabetic and antioxidant effects and phytochemicals of mulberry fruit (Morus alba L.) polyphenol enhanced extract. PLoS One 2013; 8(7)
-
Robert W. Allen, Emmanuelle Schwartzman, William L. Baker et al. Cinnamon use in type 2 diabetes: an updated systematic review and Meta-Analysis. Ann Fam Med 2013; 11(5): 452–459
-
Naghma Khan, Hasan Mukhtar. Tea Polyphenols in Promotion of Human Health. Nutrients 2018; 25;11(1):39
-
Anna Piotrowska, Wanda Pilch, Łukasz Tota, Gabriel Nowak. Biologiczne znaczenie chromu dla organizmu człowieka. Medycyna Pracy 2018; 69(2):211–223
-
H Verma, R Garg. Effect of magnesium supplementation on type 2 diabetes associated cardiovascular risk factors: a systematic review and meta-analysis. J Hum Nutr Diet 2017; 30(5):621-633
-
Antonio Miguel Limcaco Dans, Maria Vanessa C Villarruz, Cecilia A Jimeno et al. The effect of Momordica charantia capsule preparation on glycemic control in type 2 diabetes mellitus needs further studies. J Clin Epidemiol 2007; 60(6):554-9.
-
Joanna Karbowska, Zdzisław Kochan. Szałwia hiszpańska (chia) jako bogate źródło kwasów wielonienasyconych n-3 o działaniu przeciwmiażdżycowym i kardioprotekcyjnym. Postepy Hig Med Dosw (online) 2018; 72: 307-317
-
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2019; 5(1)
