Choroby sercowo-naczyniowe – objawy, przyczyny i profilaktyka. Jak się przed nimi uchronić?

Choroby sercowo-naczyniowe – statystyki

Choroby sercowo-naczyniowe są głównym powodem śmierci na całym świecie. Odsetek zgonów z roku na rok jest coraz wyższy. Rocznie umiera przez nie więcej ludzi niż z jakiejkolwiek innej przyczyny. Szacuje się, że w 2016 roku z ich powodu zmarło na świecie 17,9 miliona ludzi. Stanowiło to 31% wszystkich zgonów (1, 2).

Zdecydowana większość zgonów w 2016 roku (85%) powiązana była z zawałem serca oraz udarem (1, 2). W samej Europie 45% śmierci spowodowane było chorobami kardiologicznymi i wciąż przewyższały one dwukrotnie liczbę zgonów związanych z chorobami onkologicznymi. W regionie europejskim choroba wieńcowa to najczęstsza przyczyna śmierci i odpowiada za 20% zgonów kobiet i 19% mężczyzn (3).

Choroby układu krążenia są dodatkowo powodem utraconych potencjalnych lat życia, a co najważniejsze – utraconych lat życia w zdrowiu (4).

Niepokojące jest to, że choroby sercowo-naczyniowe nie dotyczą jedynie osób starszych. Chorymi często są osoby poniżej 75, a nawet poniżej 65 roku życia (3).

Co jest przyczyną chorób sercowo-naczyniowych

Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych można podzielić na te modyfikowalne i na te, na które wpływu nie mamy. Do grupy czynników niemodyfikowalnych należą między innymi wiek, płeć (mężczyźni są bardziej narażeni), występowanie już chorób krążenia czy obciążenia genetyczne (mutacje genowe). Najważniejszymi, modyfikowalnymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych są: niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej, palenie/zażywanie tytoniu i spożywanie alkoholu.

Powyższe zachowania mogą w konsekwencji prowadzić do wzrostu ciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, podwyższonego stężenia glukozy we krwi, a także hiperglikemii czy cukrzycy, nadwagi i otyłości. Wymienione czynniki ryzyka zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych tj. zawału, udaru, niewydolności serca, a także innych powikłań (1). 

Choroby sercowo-naczyniowe – przyczyny

Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych można podzielić na te modyfikowalne i na te, na które wpływu nie mamy.

Do grupy czynników niemodyfikowalnych należą między innymi:

• wiek,
• płeć (mężczyźni są bardziej narażeni),
• występujące wcześniej choroby krążenia czy obciążenia genetyczne (mutacje genowe).

Najważniejszymi modyfikowalnymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych są:

• niezdrowa dieta,
• brak aktywności fizycznej,
• palenie tytoniu,
• spożywanie alkoholu.

Powyższe zachowania mogą prowadzić do wzrostu ciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, podwyższonego stężenia glukozy we krwi, a także hiperglikemii czy cukrzycy, nadwagi i otyłości. Te z kolei zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, czyli zawału, udaru, niewydolności serca, a także innych powikłań (1).

Choroby sercowo-naczyniowe – przykłady

Choroby sercowo-naczyniowe są grupą charakteryzującą się zaburzeniami pracy serca lub naczyń krwionośnych. Należą do nich:

• nadciśnienie tętnicze (zbyt wysokie ciśnienie tętnicze krwi),
• niewydolność serca,
• choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa – choroba naczyń krwionośnych zaopatrujących mięsień sercowy, zawał serca),
• choroby naczyń mózgowych,
• choroby tętnic obwodowych (choroby naczyń krwionośnych zaopatrujących kończyny górne i dolne),
• choroba reumatyczna serca (uszkodzenie mięśnia sercowego w wyniku gorączki reumatycznej),
• kardiomiopatie,
• wrodzone wady serca,
• zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna (skrzepy w żyłach kończyn dolnych, które mogą dostać się do serca lub płuc) (1).

Niektóre z tych chorób zaliczyć można do cywilizacyjnych. Oznacza to, że główną przyczyną ich występowania jest nieprawidłowy styl życia, a w szczególności nieodpowiednie żywienie. Należą do nich między innymi nadciśnienie czy miażdżyca.

Choroby sercowo-naczyniowe – objawy i leczenie najczęściej występujących jednostek chorobowych

Jakie są objawy chorób krążenia, ich przyczyny i metody zapobiegania? Poniżej przeczytasz o:

• nadciśnieniu tętniczym,
• miażdżycy,
• chorobie niedokrwiennej serca,
• chorobie naczyń mózgowych.

Nadciśnienie tętnicze 

O nadciśnieniu tętniczym mówimy, gdy wysokość ciśnienia skurczowego wynosi powyżej 140 mmHg i/lub powyżej 90 mmHg w przypadku ciśnienia rozkurczowego.

Ponad miliard dorosłych osób na całym świecie ma podwyższone ciśnienie tętnicze. Mniej niż 1 na 5 z tych osób kontroluje wartości tego parametru. W Polsce na nadciśnienie cierpi blisko ¾ populacji w wieku ponad 65 lat.

Problem ten nie dotyczy jedynie starszych osób. Podwyższone parametry ciśnienia obserwuje się także u dzieci i młodzieży, szczególnie z otyłością.

Objawy nadciśnienia tętniczego

U wielu pacjentów nadciśnienie tętnicze nie daje żadnych objawów, zwłaszcza w początkowej fazie rozwoju choroby. Często dolegliwości pojawiają się, gdy nadciśnienie prowadzi do powikłań. Ryzyko pojawienia się innych chorób krążeniowych drastycznie wtedy wzrasta.

Objawami nadciśnienia tętniczego są między innymi:

• bóle i zawroty głowy,
• bezsenność,
• duszności,
• kołatanie serca,
• potliwość,
• uderzenia gorąca,
• zaczerwienienie twarzy,
• zmniejszenie sprawności fizycznej.

Długotrwałe i narastające ciśnienie może prowadzić do uszkodzenia narządów oraz mniejszych struktur.

Leczenie nadciśnienia

Pierwszą i najważniejszą metodą leczenia jest zmiana stylu życia i zminimalizowanie czynników ryzyka nadciśnienia tętniczego (m.in. otyłości, małej aktywności fizycznej, stosowania alkoholu i tytoniu czy diety bogatej w sód).

W niektórych przypadkach konieczne jest przyjmowanie leków obniżających ciśnienie tętnicze. Każdy pacjent obligatoryjnie powinien kontrolować wartości ciśnienia.

Miażdżyca

Miażdżyca jest chorobą zapalną tętnic. Charakteryzuje się tworzeniem zmian z naciekami zapalnymi w ścianie naczynia, gromadzeniem lipidów i włóknieniem. Wskutek tego dochodzi do stopniowego zmniejszania przepływu krwi. Może to prowadzić do ograniczenia zaopatrzenia w tlen najważniejszych organów organizmu – serca i mózgu.

Choroba ta ma swoje początki już w dzieciństwie, jednak jej kliniczne objawy pojawiają się między 50 a 60 rokiem życia.

W mechanizmie powstawania blaszki miażdżycowej biorą udział między innymi czynniki zapalne oraz lipidy (głównie LDL-cholesterol, którego stężenie zwiększa się przy stosowaniu diety bogatej w nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy tłuszczowe trans).

W zależności od lokalizacji i nasilenia zmian miażdżycowych możemy mówić o poważnych, a nawet zagrażających życiu konsekwencjach. Najpoważniejszymi skutkami miażdżycy mogą być:

• choroba niedokrwienna serca (spowodowana ograniczeniem przepływu krwi w naczyniach wieńcowych),
• zawał serca (wskutek pęknięcia blaszki miażdżycowej i zatkania przepływu krwi, a w konsekwencji częściowej martwicy mięśnia sercowego).

Gdy zmiany zlokalizowane są w obrębie tętnic szyjnych, chory może zaobserwować zaburzenia pamięci i widzenia, zawroty głowy czy omdlenia. Może dojść także do udaru mózgu.

Niedokrwienie może również dotyczyć kończyn dolnych, a nawet jelit. Proces miażdżycowy obejmuje zazwyczaj cały organizm, a nie jedynie pojedyncze narządy.

Leczenie miażdżycy

W leczeniu miażdżycy należy zwrócić uwagę na zmianę stylu życia, np. zaprzestanie stosowania używek czy zwiększenie aktywności fizycznej. Szczególną uwagę należy poświęcić diecie.

W przypadku zaawansowanej miażdżycy stosuje się:

• leki zmniejszające stężenie głównie cholesterolu LDL i trójglicerydów we krwi (np. statyny, fibraty),
• sterole lub stanole obniżające wchłanianie cholesterolu z jelit do krwi (dodawane do niektórych margaryn i jogurtów),
• leki przeciwzakrzepowe.

Należy jednak pamiętać, że jednocześnie z postępowaniem farmakologicznym należy zawsze wdrożyć zasady zdrowego żywienia.

Choroba niedokrwienna serca (zawał serca)

Choroba niedokrwienna serca (ChNS) obejmuje wszelkie stany niedokrwienia mięśnia sercowego spowodowane niedostatecznym zaopatrzeniem komórek serca w tlen.

Do tej grupy należy przewlekła choroba wieńcowa, w przypadku której niedokrwienie jest spowodowane zmianami (głównie miażdżycowymi) w tętnicach wieńcowych.

Istnieją dwa rodzaje choroby wieńcowej:

• stabilna (np. dławica piersiowa, zespół sercowy X),
• ostra (np. zawał serca czy niestabilna dławica piersiowa). 

Objawy choroby wieńcowej
Objawami choroby wieńcowej są najczęściej:

• płytki oddech,
• promieniujący ból i ucisk za mostkiem,
• mdłości,
• kołatanie serca,
• przyspieszone bicie serca,
• poty,
• zawroty głowy,
• osłabienie.

Często jednak jest bezobjawowa, a pacjenci dowiadują się o niej, gdy dojdzie już do pełnościennego zawału serca.

Leczenie choroby wieńcowej

Leczenie choroby wieńcowej polega głównie na profilaktyce. Należy unikać używek, nadmiaru stresu i wprowadzić zbilansowaną dietę. Warto również kontrolować stężenie homocysteiny we krwi. Jej podwyższony poziom jest jednym z czynników ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca.

Dodatkowo stosuje się:

• leki przeciwzakrzepowe (kwas acetylosalicylowy),
• beta-blokery,
• inhibitory konwertazy angiotensyny II,
• preparaty obniżające stężenie lipidów we krwi (np. statyny),
• nitrogliceryny w przypadku pojawienia się napadów bólu.

Choroby naczyń mózgowych (udar mózgu)

Choroby naczyń mózgowych (ChNM), a w szczególności udar mózgu, stanowią bardzo istotny problem medyczny, społeczny i ekonomiczny. Dotyczą bowiem około 40% hospitalizacji na oddziałach neurologicznych w Polsce.

Choroby te mogą doprowadzić do niesprawności, a co najważniejsze – do utraty samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności.

Do chorób naczyń mózgowych zalicza się:

• zawały mózgu,
• krwotoki śródczaszkowe i podpajęczynówkowe,
• zwężenia tętnic przedmózgowych i mózgowych nieprowadzące do zawału mózgu,
• inne patologie naczyniowe mózgu,
• następstwa chorób naczyniowych mózgu. 

Przyczyną chorób naczyń mózgowych są przede wszystkim zmiany miażdżycowe zlokalizowane w tętnicach, a także wady w ich strukturze. Może to skutkować wystąpieniem chorób o nagłym początku (np. udar mózgu) lub schorzeń przewlekłych (często długo bezobjawowych), np. otępienie, choroba Parkinsona, Alzheimera czy depresja.

Udar mózgu definiuje się jako nagłe wystąpienie ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, utrzymujących się dłużej niż 24 godziny lub prowadzących wcześniej do śmierci. Udar jest chorobą rozpoczynającą się nagle i w krótkim czasie może doprowadzić do niesprawności.

Typowymi objawami udaru są:

• nagłe wystąpienie jednostronnego niedowładu lub porażenia kończyn i twarzy,
• jednostronne nagłe drętwienie lub zaburzenie czucia, widzenia i mówienia,
• niemożność utrzymania pionowej postawy ciała oraz bardzo silny ból głowy. 

Podstawową profilaktyką chorób naczyń mózgowych jest leczenie schorzeń, które są czynnikami ryzyka, np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, miażdżycy czy hipercholesterolemii.

Choroby sercowo-naczyniowe – profilaktyka

Większości z chorób sercowo-naczyniowych można zapobiegać poprzez modyfikację stylu życia.

Warto wyeliminować główne czynniki ryzyka, czyli:

• palenie tytoniu,
• stosowanie niezdrowej diety,
• otyłość,
• brak aktywności fizycznej,
• spożywanie alkoholu.

Osoby z nadciśnieniem, cukrzycą lub hipercholesterolemią powinny wprowadzić zmiany jak najwcześniej, ponieważ w ich przypadku obciążenie jest jeszcze wyższe.

Udowodniono, że zaprzestanie używania tytoniu, zredukowanie ilości spożywanej soli, zwiększenie spożycia warzyw i owoców, regularna aktywność fizyczna oraz unikanie spożywania alkoholu zmniejszają ryzyko chorób układu krążenia.

Jak chronić się przed chorobami układu krążenia?

By uchronić się przed zachorowaniem, skup się na czterech głównych zmianach:

1. Jedz zdrowo. Zbilansowana dieta (oparta na warzywach i owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, chudym mięsie, rybach i roślinach strączkowych) ma kluczowe znaczenie dla serca i naczyń krwionośnych. Unikaj spożycia cukru, tłuszczu oraz alkoholu. 
2. Ćwicz regularnie. Co najmniej 30 minut dziennie aktywności fizycznej pozwoli utrzymać w dobrej kondycji układ sercowo-naczyniowy. 
3. Unikaj używania tytoniu. Jest on szkodliwy w każdej formie. Ryzyko zawału czy udaru spada niemal natychmiast po zaprzestaniu używania wyrobów tytoniowych. Może spaść nawet o połowę po pierwszym roku abstynencji.
4. Badaj się. Osoby z grup wysokiego ryzyka powinny szczególnie zapobiegać wystąpieniu chorób sercowo-naczyniowych. Po wyeliminowaniu modyfikowalnych czynników ryzyka i włączeniu leczenia chorzy są zobligowani kontrolować swoje ciśnienie krwi, stężenie lipidów i glukozy we krwi (2).

Zdrowa dieta i odpowiedni styl życia – podstawowa broń w zapobieganiu chorobom krążenia

„Choroby sercowo-naczyniowe – objawy” to fraza, którą internauci często wyszukują, obawiając się, że są narażeni na rozwój problemów zdrowotnych. Nie wszystkie niepokojące symptomy świadczą od razu o rozwoju schorzeń. Warto jednak dbać o serce i regularnie się badać. Jednym ze skutecznych sposobów na zapobieganie rozwojowi chorób krążenia jest odpowiednio zbilansowana dieta i prowadzenie zdrowego stylu życia.

Jeśli zależy Ci na profilaktyce chorób krążenia, możesz zainteresować się na przykład zasadami diety DASH. Została ona opracowana jako metoda zapobiegania nadciśnieniu tętniczemu.

Badania wykazują, że stosowanie diety DASH obniża poziom ciśnienia tętniczego. Poza tym poprawia profil lipidowy, ponieważ redukuje stężenie „złego” cholesterolu LDL oraz podnosi poziom „dobrego” HDL. Dzięki temu zmniejsza ryzyko miażdżycy, poprawia elastyczność naczyń krwionośnych i wspiera zdrowie całego układu sercowo-naczyniowego.

Dieta DASH pomaga również utrzymać prawidłową masę ciała, co jest kluczowe dla osób z nadwagą, często obciążonych dodatkowymi czynnikami ryzyka. Wprowadzenie zasad tej diety to prosty i niezwykle skuteczny sposób na ochronę serca i zapobieganie wielu chorobom. Jeśli chcesz wdrożyć ją w życie, koniecznie sprawdź dietę DASH od peatera, dzięki której ułożysz pyszny jadłospis dostosowany do Twoich potrzeb.

Piśmiennictwo

1. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds)

2. https://www.who.int/features/qa/27/en/

3. Nick Townsend, Lauren Wilson, Prachi Bhatnagar et al. Cardiovascular disease in Europe: epidemiological update 2016. European Heart Journal 2016; 37, 42(7): 3232–3245

4. Zachorowalność i umieralność na choroby układu krążenia - sytuacja demograficzna Polski. Rządowa Rada Ludnościowa. Monografia 2015