Co to jest homocysteina?
Homocysteina to aminokwas, który powstaje w organizmie na skutek wewnątrzkomórkowych przemian metioniny (pochodzącej z diety). Jej stężenie we krwi może być istotnym wskaźnikiem stanu zdrowia. Dlatego też osoby z grupy ryzyka powinny regularnie badać poziom homocysteiny w organizmie.
Homocysteina a choroby układu krążenia
Podwyższone stężenie homocysteiny jest obecnie jednym z głównych markerów świadczących o zwiększonym ryzyku rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób neurodegeneracyjnych.
Ocena stężenia tego parametru we krwi pozwala na wczesne wdrożenie odpowiednich działań i zmniejszenie prawdopodobieństwa pojawienia się chorób. Za prawidłowe przemiany homocysteiny oraz utrzymanie jej stężenia na odpowiednim poziomie w głównej mierze odpowiadają dieta i styl życia.
Metabolizm homocysteiny
W porównaniu do innych aminokwasów homocysteina nie jest wbudowywana w struktury białek. Po opuszczeniu komórki aminokwas ten krąży we krwi, gdzie ponownie może ulec przekształceniu do metioniny.
Do tego niezbędna jest obecność kwasu foliowego i witaminy B12. Ponadto homocysteina ulega dalszym przemianom do cysteiny w obecności witaminy B6. W związku z tym to właśnie podaż tych składników odpowiada za prawidłowy metabolizm tego aminokwasu.
Do podwyższonego stężenia homocysteiny przyczynia się nieodpowiednio zbilansowana dieta. Na nieprawidłowe przemiany tego aminokwasu wpływają również zwiększone spożycie alkoholu i palenie papierosów. Alkohol i papierosy bezpośrednio oddziałują na metabolizm homocysteiny oraz zmniejszają stężenie witamin odpowiedzialnych za ten proces.
Na podwyższony poziom homocysteiny w osoczu wpływają również niektóre jednostki chorobowe (niewydolność nerek, wątroby, cukrzyca typu I i II).
Poza błędami dietetycznymi do głównych czynników ryzyka hiperhomocysteinemii zalicza się czynniki genetyczne. Mutacje w genach zazwyczaj dotyczą enzymów biorących udział w przemianach homocysteiny. Jedną z najczęściej występujących wad genetycznych jest mutacja genu MTHFR (reduktazy 5,10-metylenotetrahydrofolianu). Bierze on udział w przemianach kwasu foliowego, metioniny i homocysteiny.
Osoby, które posiadają tę mutację, mogą wymagać większych dawek folianów. Poprzez utrzymywanie ich prawidłowego stężenia we krwi unormowany zostaje również poziom homocysteiny.
Do podwyższonego stężenia homocysteiny przyczynia się nieodpowiednio zbilansowana dieta. Na nieprawidłowe przemiany tego aminokwasu wpływają również zwiększone spożycie alkoholu i palenie papierosów. Alkohol i papierosy bezpośrednio oddziałują na metabolizm homocysteiny oraz zmniejszają stężenie witamin odpowiedzialnych za ten proces.
Na podwyższony poziom homocysteiny w osoczu wpływają również niektóre jednostki chorobowe (niewydolność nerek, wątroby, cukrzyca typu I i II).
Poza błędami dietetycznymi do głównych czynników ryzyka hiperhomocysteinemii zalicza się czynniki genetyczne. Mutacje w genach zazwyczaj dotyczą enzymów biorących udział w przemianach homocysteiny. Jedną z najczęściej występujących wad genetycznych jest mutacja genu MTHFR (reduktazy 5,10-metylenotetrahydrofolianu). Bierze on udział w przemianach kwasu foliowego, metioniny i homocysteiny.
Osoby, które posiadają tę mutację, mogą wymagać większych dawek folianów. Poprzez utrzymywanie ich prawidłowego stężenia we krwi unormowany zostaje również poziom homocysteiny.
Jak działa nadmiar homocysteiny we krwi?
Referencyjne zakresy homocysteiny we krwi mieszczą się w przedziale 7-10 μmol/l. Stężenie powyżej 15 μmol/l świadczy o hiperhomocysteinemii. Z kolei wartość 11-13 μmol/l może już uszkadzać naczynia krwionośne.
Nadmiar homocysteiny koreluje z dwukrotnie wyższym ryzykiem zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Jej podwyższony poziom sprzyja rozwojowi zaburzeń krążenia.
Zwiększone stężenie tego aminokwasu we krwi destrukcyjnie oddziałuje na śródbłonek naczyń. Hamuje wydzielanie tlenku azotu, który odpowiada za rozkurcz naczyń i zwiększanie przepływu krwi. Może to skutkować skurczem naczyń krwionośnych i zwiększać ryzyko agregacji płytek krwi. Ich nadmiar prowadzi do ryzyka powstawania zakrzepów.
W trakcie przemian homocysteiny powstają również reaktywne formy tlenu, które dodatkowo uszkadzają ściany naczyń i zmieniają struktury białek krążących we krwi.
Aminokwas ten bezpośrednio wpływa na pobudzenie syntezy włókien mięśni gładkich w ścianach naczyń, przez co stają się one sztywne. To z kolei skutkuje rozwojem nadciśnienia tętniczego.
Badania naukowe wykazują także wpływ hiperhomocysteinemii na występowanie chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Parkinsona czy Alzheimera.
Homocysteina a cholesterol
Zmniejszenie światła naczyń przez nadmiar płytek krwi może także wywołać nadmierne odkładanie się zmienionych cząsteczek cholesterolu LDL w śródbłonku. Jego utleniane zwiększa się na skutek podniesionego poziomu homocysteiny. Ponadto homocysteina blokuje syntazę DNA, która ma za zadanie odbudowywać uszkodzony śródbłonek. W ten sposób wzrasta ryzyko powstania blaszki miażdżycowej.
Kto powinien sprawdzać poziom homocysteiny?
Poziom homocysteiny we krwi powinny regularnie sprawdzać przede wszystkim osoby:
- które przeszły zawał mięśnia sercowego lub udar,
- cierpiące na choroby sercowo-naczyniowe,
- ze zmianami miażdżycowymi,
- z nadciśnieniem tętniczym,
- z cukrzycą,
- z zespołem metabolicznym,
- z chorobami nerek,
- palące,
- nadużywające alkoholu.
Rola diety w hiperhomocysteinemii, czyli co jeść, aby obniżyć poziom homocysteiny?
Do głównych przyczyn występowania hiperhomocysteinemii zalicza się niedobór witamin B6, B12 oraz kwasu foliowego. Prawidłowo zbilansowana dieta pozwala na dostarczenie tych związków na odpowiednim poziomie. Dzięki temu przemiany homocysteiny w organizmie zachodzą prawidłowo, a jej stężenie we krwi mieści się w wartościach referencyjnych.
Co jeść, aby obniżyć poziom homocysteiny?
Warto zwracać uwagę na produkty, które są naturalnym źródłem witamin z grupy B. Do dobrych źródeł witaminy B12 zaliczamy produkty pochodzenia zwierzęcego, na przykład:
- czerwone mięso,
- drób,
- ryby,
- jaja,
- mleko i jego przetwory.
Wybieraj przede wszystkim chude mięso drobiowe, ryby oraz niskotłuszczowe, naturalne produkty nabiałowe.
Źródłami witaminy B6 są ryby, mięso i nasiona roślin strączkowych. Witamina ta niezbędna jest także do metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów. Kwas foliowy z kolei znajduje się przede wszystkim w ciemnozielonych warzywach kapustnych i liściastych oraz w roślinach strączkowych.
Jednym z najlepszych modeli żywieniowych wpływających na prawidłowe stężenie homocysteiny we krwi jest dieta DASH. Bazuje ona na pełnoziarnistych produktach zbożowych, zielonych warzywach liściastych, nasionach roślin strączkowych, chudym nabiale i rybach. Zmniejsza ryzyko miażdżycy, zawału i udaru oraz obniża stężenie złego cholesterolu.
W przypadku osób, u których stwierdzono mutację genu MTHFR, niezbędna jest suplementacja kwasu foliowego (a najlepiej jego aktywnej formy – metafoliny). Jego dawka powinna być ustalona po konsultacji z lekarzem.
Jak obniżyć poziom homocysteiny we krwi?
Podwyższony poziom homocysteiny zwiększa ryzyko wielu chorób. Z tego powodu osoby z grupy ryzyka powinny regularnie kontrolować jego stężenie we krwi.
Co jeść, aby obniżyć poziom homocysteiny? Dbaj o to, aby dieta dostarczała wszystkich niezbędnych witamin, które biorą udział w procesach metabolicznych tego aminokwasu. Szczególną uwagę musisz zwracać na odpowiednią podaż witamin z grupy B.;
Jeśli należysz do grupy ryzyka, możesz rozważyć wprowadzenie diety DASH. Pamiętaj, że warto wówczas zasięgnąć rady dietetyka lub lekarza.
Piśmiennictwo
-
Paul Ganguly, Sreyoshi Fatima Alam. Role of homocysteine in the development of cardiovascular disease. Nutr J 2015 Jan 10;14:6
