Czym jest cholesterol?
Cholesterol to lipid (tłuszcz) niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Występuje w tkankach zwierząt. Organizm człowieka wytwarza w wątrobie około w 60-80% cholesterolu, 20-40% zaś pochodzi z produktów, które jemy.
Cholesterol jest składnikiem błon komórkowych, prekursorem hormonów steroidowych (jak kortyzol czy testosteron) oraz witaminy D.
Frakcje cholesterolu
Cholesterol nie może samodzielnie rozpuszczać się w wodzie, co oznacza, że nie może swobodnie przemieszczać się we krwi. Z tego powodu jest transportowany przez lipoproteiny, które są złożonymi strukturami białkowymi i tłuszczowymi.
Jakie frakcje cholesterolu występują w organizmie?
- LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości), tzw. zły cholesterol
- HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości), tzw. dobry cholesterol
- VLDL (lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości)
- IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości)
LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości)
Tzw. zły cholesterol transportuje cholesterol z wątroby do komórek w całym organizmie, gdzie jest wykorzystywany. Nadmiar LDL jest szkodliwy, ponieważ sprzyja tworzeniu się blaszek miażdżycowych. Prowadzi to do zwężenia tętnic, a w konsekwencji do zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu.
HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości)
Tzw. dobry cholesterol działa jako „czyściciel” naczyń krwionośnych. Zbiera nadmiar cholesterolu z komórek i transportuje go z powrotem do wątroby, gdzie jest przekształcany i wydalany z organizmu. Wyższy poziom HDL jest korzystny, ponieważ zapobiega odkładaniu się cholesterolu w tętnicach.
VLDL (lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości)
Transportuje trójglicerydy (inny rodzaj tłuszczu) z wątroby do tkanki tłuszczowej. Po dostarczeniu trójglicerydów do komórek VLDL przekształca się w LDL, co również może przyczynić się do wzrostu poziomu cholesterolu we krwi. VLDL, podobnie jak LDL, może sprzyjać odkładaniu się tłuszczów w tętnicach i zwiększać ryzyko chorób serca.
IDL (Lipoproteiny o pośredniej gęstości)
Jest to forma pośrednia pomiędzy VLDL a LDL. Po rozpadzie VLDL IDL transportuje resztki cholesterolu do wątroby lub przekształca się w LDL. Choć IDL nie jest powszechnie monitorowany w badaniach rutynowych, jego obecność w nadmiernej ilości może przyczyniać się do rozwoju miażdżycy.
Funkcje cholesterolu w organizmie
Choć potocznie cholesterol postrzega się negatywnie, to w rzeczywistości pełni on w organizmie wiele istotnych funkcji.
- Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek i procesów metabolicznych.
- Stanowi składnik błon komórkowych. Zapewnia im stabilność i elastyczność, umożliwiając prawidłowe działanie komórek.
- Odgrywa istotną rolę w syntezie hormonów steroidowych, takich jak kortyzol, estrogeny, progesteron oraz testosteron. Regulują one różnorodne procesy fizjologiczne, w tym gospodarkę wodno-elektrolitową, metabolizm oraz funkcje rozrodcze.
- Jest prekursorem witaminy D, która odpowiada za prawidłową mineralizację kości i regulację poziomu wapnia w organizmie.
- Bierze udział w produkcji kwasów żółciowych w wątrobie, które są niezbędne do trawienia i wchłaniania tłuszczów w jelitach.
Źródła cholesterolu w żywności
Cholesterol w żywności pochodzi jedynie z produktów zwierzęcych. Najwięcej cholesterolu zawierają m.in.:
- podroby – mózg, nerki, wątroba,
- tłuste kawałki czerwonego mięsa i ich przetwory,
- jaja,
- krewetki,
- masło,
- tłuste produkty mleczne – np. sery, śmietana.
Warto podkreślić, że zawartość cholesterolu w produktach nie zawsze oznacza, że są one niezdrowe. Ważny jest również ogólny profil tłuszczowy produktu – zwłaszcza zawartość tłuszczów nasyconych i trans, które bezpośrednio wpływają na poziom LDL („złego” cholesterolu) we krwi.
Normy cholesterolu
Normy cholesterolu w badaniach laboratoryjnych są kluczowym wskaźnikiem zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Poziom cholesterolu – w szczególności jego poszczególnych frakcji – pozwala ocenić ryzyko rozwoju chorób serca, miażdżycy oraz innych poważnych schorzeń.
Prawidłowe wartości lipidów są ustalone na podstawie licznych badań epidemiologicznych i klinicznych. Określają one, jakie stężenie cholesterolu we krwi sprzyja zachowaniu zdrowia, a jakie stanowi zagrożenie.
Obecne normy dla lipidogramu wyglądają następująco:
- cholesterol całkowity < 190 mg/dl
- cholesterol HDL >45 mg/dl u kobiet i >40 mg/dl u mężczyzn
- cholesterol LDL < 115 mg/ dl
- przy umiarkowanym ryzyku sercowo-naczyniowym <100 mg/dl - przy dużym ryzyku sercowo-naczyniowym <70 mg/dl
Od czego zależy stężenie cholesterolu we krwi?
Stężenie cholesterolu we krwi zależy od wielu czynników, które obejmują zarówno genetykę, jak i styl życia. Najważniejsze z nich to:
- dziedziczność,
- mutacje genetyczne,
- wiek,
- dieta.
Czynniki niemodyfikowalne
Niektóre czynniki są niezależne od stylu życia czy działań profilaktycznych. Nazywane są one niemodyfikowalnymi, ponieważ nie można ich zmienić czy kontrolować.
- Dziedziczność odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomu cholesterolu. Osoby z rodzinną hipercholesterolemią mają genetycznie uwarunkowane wysokie stężenie cholesterolu, szczególnie LDL.
Schorzenie to jest spowodowane mutacją genów odpowiedzialnych za metabolizm cholesterolu i prowadzi do nadmiernego gromadzenia LDL w krwiobiegu, nawet przy zdrowej diecie.
- Mutacje genetyczne w receptorach LDL mogą sprawiać, że organizm nieefektywnie usuwa cholesterol z krwi, co prowadzi do jego nagromadzenia.
- Z wiekiem poziom cholesterolu zwykle wzrasta. Jest to związane z naturalnym procesem starzenia się organizmu oraz zmianami w metabolizmie tłuszczów.
U mężczyzn poziom cholesterolu zaczyna wzrastać po 45. roku życia. U kobiet ma to miejsce po 55. roku życia, szczególnie w okresie menopauzy. Spada wtedy poziom hormonów ochronnych, takich jak estrogeny, które mają korzystny wpływ na metabolizm lipidów.
Czynniki modyfikowalne
Inne czynniki, które wpływają na stężenie lipidów – zarówno negatywnie, jak i pozytywnie – możemy kontrolować. Są one związane z dietą i stylem życia.
Co podnosi cholesterol?
- dieta bogata w tłuszcze nasycone i trans
- brak aktywności fizycznej
- nadmierna masa ciała
- nadmierne spożywanie alkoholu
Co obniża cholesterol?
- błonnik pokarmowy
- fitosterole
- redukcja masy ciała
- aktywność fizyczna
Dieta keto a cholesterol
Ilość cholesterolu dostarczanego z żywności w diecie ketogenicznej jest zwykle wysoka. Model ten opiera się na dużym spożyciu tłuszczów, w tym produktów zwierzęcych, które naturalnie zawierają cholesterol. Tłuszcze, jako główne źródło energii, stanowią w diecie keto 70-80% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Białko stanowi 15-25%, a węglowodany są ograniczone do 5-10%.
Dokładna ilość cholesterolu w diecie keto zależy jednak od doboru konkretnych produktów.
Źródła tłuszczów w diecie keto to głównie:
- Produkty zwierzęce: mięso (wołowina, wieprzowina, drób), tłuste ryby, jaja, masło, pełnotłuste sery i śmietana – wszystkie zawierają cholesterol.
- Tłuszcze roślinne: oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona – nie zawierają cholesterolu.
Cholesterol w typowych produktach w diecie keto
- Mięso: od 70 do 120 mg cholesterolu na 100 g (zależnie od rodzaju)
- Jaja: jedno duże jajko zawiera około 186 mg cholesterolu
- Masło: ok. 215 mg cholesterolu na 100 g
- Tłuste sery: od 80 do 100 mg cholesterolu na 100 g
- Tłuste ryby (makrela, łosoś): 60-100 mg cholesterolu na 100 g
Osoba spożywająca produkty zwierzęce bogate w tłuszcz, na przykład na diecie keto, może łatwo przekroczyć dzienne rekomendowane spożycie cholesterolu. Wynosi ono 300 mg dla osób zdrowych i 200 mg dla osób z podwyższonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
Czy duża ilość cholesterolu w diecie keto jest szkodliwa?
Mimo że dieta keto jest bogata w cholesterol, badania wskazują, że nie u wszystkich osób podnosi poziom cholesterolu we krwi.
U części osób dieta keto może prowadzić do wzrostu poziomu LDL („złego” cholesterolu). Zwiększa to ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. U innych, szczególnie gdy dieta keto zawiera dużo zdrowych tłuszczów nienasyconych (np. oliwa z oliwek, awokado), wzrasta poziom HDL („dobrego” cholesterolu). To z kolei działa ochronnie na serce.
Ryzyko negatywnego wpływu diety keto na profil lipidowy jest szczególnie duże u:
- pacjentów z problemami sercowo-naczyniowymi,
- osób predyspozycjami genetycznymi do wysokiego poziomu cholesterolu (np. rodzinna hipercholesterolemia),
- osób z innymi chorobami metabolicznymi.
Jesli interesuje Cię zagadnienie dieta keto a cholesterol w kontekście Twojego zdrowia, skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem. Zminimalizujesz w ten sposób ryzyko pogorszenia profilu lipidowego.
Bibliografia:
- Catapano AL., Graham I, De Backer G i wsp. 2016 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias. The Task Force for the management of dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and European Atherosclerosis Society (EAS). Eur Heart J, 2016; 37: 2999-3058.
