Popularność diety bezglutenowej
Rynek produktów bezglutenowych jest jednym z najszybciej rozwijających się obszarów produkcji żywności. Coraz więcej restauracji i kawiarni wychodzi naprzeciw oczekiwaniom klientów i oferuje bezglutenowe wersje dań.
Pojawia się jednak pytanie: z czego wynika coraz większa popularność diety bezglutenowej? Czy powodem jest moda, próba rozpoczęcia zdrowszego stylu życia, czy też zwiększona częstość występowania chorób glutenozależnych?
W jednym z amerykańskich badań przeprowadzono ankietę dotyczącą stosowania diety bezglutenowej. 35% ankietowanych jako przyczynę przejścia na ten rodzaj diety wskazało odpowiedź „bez powodu”. Ponad 1/4 uważała to za „zdrowszą wersję” diety. Z kolei blisko 20% stosowała ją w celach „poprawy funkcjonowania przewodu pokarmowego” (1).
Dieta bezglutenowa – dla kogo?
Eliminacja glutenu z diety jest wskazana głównie dla osób z chorobami glutenozależnymi (np. celiakia, nadwrażliwość pokarmowa, alergie). Wykluczenie lub ograniczenie tego składnika może przynieść potencjalne korzyści również w przypadku innych schorzeń. Wówczas jednak zmiana diety powinna być rozpatrywana indywidualnie.
Dieta bez glutenu dla osób z celiakią, alergią i nadwrażliwością
Celiakia to choroba, w której działający toksycznie gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego. Kosmki zwiększają powierzchnię jelita i są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. Dzięki wyeliminowaniu glutenu z diety wchłanianie pokarmu się poprawia. Dochodzi do odbudowy kosmków jelitowych oraz do zmniejszenia intensywności bądź ustąpienia objawów klinicznych. W przypadku tej choroby ścisła dieta bezglutenowa jest jedynym sposobem leczenia i powinna być stosowana przez całe życie.
Częściej niż celiakia występują alergie pokarmowe i nadwrażliwość na gluten. W tym przypadku po zastosowaniu odpowiedniej diety dochodzi do zmniejszenia przykrych objawów (wzdęcia, biegunki, zaparcia, nudności, wymioty czy bóle brzucha), a nawet do zupełnego ich ustąpienia. Pomóc może całkowita eliminacja glutenu, dieta niskoglutenowa lub eliminująca konkretny rodzaj zboża zawierającego gluten.
Intensywność zaburzenia i towarzyszących mu dolegliwości może być różna. W zależności od tego rekomenduje się inny okres stosowania diety. Odmienny może być także poziom restrykcji dotyczących eliminacji glutenu.
Dieta bezglutenowa u osób z zespołem złego wchłaniania
Pacjentów po chemioterapii, antybiotykoterapii czy zakażeniach pasożytniczych dotyka często zespół złego wchłaniania. Okresowe zastosowanie diety bezglutenowej w ich przypadku może zmniejszyć objawy, takie jak biegunki i wymioty. Dieta bezglutenowa może także zatrzymać proces nadmiernej utraty masy ciała.
Dieta bezglutenowa w chorobach o podłożu autoimmunologicznym
Dieta bezglutenowa może przynieść korzyści osobom chorującym na inne niż celiakia choroby autoimmunologiczne. Są to np. Hashimoto, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), stwardnienie rozsiane (SM).
W przypadku tych grup chorych ryzyko wystąpienia celiakii jest zwiększone. Choroby autoimmunologiczne często współistnieją ze sobą. Statystyki mówią, że średnio 1 na 62 pacjentów z chorobą Hashimoto choruje również na celiakię (2). Przed przejściem na dietę warto jednak wykonać odpowiednie badania, które potwierdzą lub wykluczą występowanie tej jednostki chorobowej.
Stwardnienie rozsiane jest z kolei zapalnym zaburzeniem autoimmunologicznym. W tej chorobie układ odpornościowy atakuje osłonkę mielinową, która pokrywa neurony w mózgu. Choć niektóre badania wskazują korzyści z zastosowania diety bezglutenowej w SM, to wciąż nie są one do końca spójne. Wprowadzenie diety bezglutenowej należy więc rozpatrywać indywidualnie.
Co istotne, brak jest jednoznacznych dowodów na skuteczność diety bezglutenowej przy chorobach autoimmunologicznych, którym nie towarzyszy celiakia.
Dieta bezglutenowa dla osób z IBS
Zespół jelita nadwrażliwego (ang. irritable bowel syndrome – IBS) jest przewlekłą chorobą, która objawia się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Najczęściej są to skurcze, ból brzucha, wzdęcia, gazy, biegunka i zaparcia.
Badania pokazują, że około 30% chorych ma również nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Z tego powodu w przypadku części pacjentów z IBS ograniczenie spożycia glutenu może przynieść korzyści.
Ostatnie badania wykazały, że inne składniki występujące w zbożach (np. fruktooligosacharydy) wyzwalają wspomniane dolegliwości. Podstawą leczenia powinno być więc wyeliminowanie węglowodanów typu FODMAP (łatwo fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli) (3). Zawarte są one również w produktach z pszenicy i żyta.
Przed zmianą diety pacjent powinien jednak zdiagnozować, czy podłożem jego problemów nie jest zespół przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim (SIBO). Można to zrobić za pomocą testu oddechowego.
Dieta bezglutenowa dla osób z zaburzeniami neurologicznymi
W literaturze naukowej wielokrotnie pojawiają się dyskusje nad możliwym związkiem celiakii z zaburzeniami neurologicznymi lub neurorozwojowymi. Chodzi m.in. o ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu, bóle głowy, migreny, zaburzenia padaczkowe i zaburzenia motoryki.
Badania na ten temat są jednak bardzo niejednoznaczne. Wiele analiz sugerowało zwiększoną przepuszczalność jelit w przypadku tych chorób. Ma ona wynikać ze stanów zapalnych, infekcji, nietolerancji pokarmowych oraz zaburzeń w mikrobiocie jelitowej. Podejrzewano również gluten o stymulację uwalniania czynników zapalnych.
Obecnie dowody naukowe są niewystarczające, by zalecać dietę bezglutenową jako rutynowy sposób leczenia wymienionych zaburzeń.
Czy dieta bezglutenowa odchudza?
Eliminacja glutenu z diety sama w sobie nie spowoduje utraty wagi. Choć dość powszechnym zjawiskiem jest stosowanie diety bezglutenowej w celu redukcji masy ciała, to wykluczenie tego składnika nie gwarantuje pozbycia się zbędnych kilogramów. Potrzebne jest jeszcze wprowadzenie odpowiedniego deficytu energetycznego oraz aktywności fizycznej.
Produkty pozbawione glutenu cechują się wyższą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczu ogółem oraz cukru. Może to przekładać się na wyższą kaloryczność produktu, a w konsekwencji – na wyższą energetyczność diety. Ponadto przetworzone produkty bezglutenowe mają niższą zawartość witamin i składników mineralnych.
Jeśli eliminacja glutenu z diety jest niewłaściwie przeprowadzona, może więc przynieść nawet efekt odwrotny od zamierzonego
Dieta bez glutenu dla sportowców
Sportowcy zwracają szczególną uwagę na swój sposób żywienia. Osoby aktywne fizycznie coraz częściej eliminują gluten w celu poprawy swoich wyników.
Dotychczasowe badania nie potwierdzają jednak wpływu diety bezglutenowej na wydajność wysiłkową oraz potencjalne korzyści dla zdrowia (o ile sportowiec nie cierpi na żadną z chorób zależnych od glutenu).
Dieta bezglutenowa – dla kogo jest odpowiednia?
Przesłanką do eliminacji lub ograniczenia glutenu są głównie choroby glutenozależne. Bezwzględnym wskazaniem do wykluczenia tego składnika z jadłospisu jest celiakia. U osób z tym schorzeniem dieta bezglutenowa jest niezbędna – poprawia wchłanianie składników odżywczych i zmniejsza objawy.
Dieta ograniczająca gluten może przynieść korzyści pacjentom z zespołem złego wchłaniania. Może pomóc również części pacjentów z IBS i osobom z niektórymi chorobami autoimmunologicznymi (które powodują zwiększone ryzyko wystąpienia celiakii). Pamiętaj jednak, że w przypadku tych chorób zmiana diety powinna być rozpatrywana indywidualnie i konsultowana z lekarzem.
Dieta bezglutenowa nie gwarantuje schudnięcia. Nie ma również dowodów, by wpływała na wydajność fizyczną. Ponieważ jest rodzajem diety eliminacyjnej, źle zbilansowana może przyczynić się do powstania niedoborów.
Pamiętaj, że dieta bezglutenowa nie jest polecana dla osób zdrowych. Jeśli rozważasz wykluczenie tego składnika, porozmawiaj najpierw z dietetykiem lub lekarzem.
Piśmiennictwo
- Daniel V DiGiacomo, Christina A Tennyson, Peter H Green, Ryan T Demmer. Prevalence of gluten-free diet adherence among individuals without celiac disease in the USA: results from the Continuous National Health and Nutrition Examination Survey 2009-2010. Scand J Gastroenterol 2013;48(8):921-5
- Abhik Roy, Monika Laszkowska, Johan Sundström et al. Prevalence of celiac disease in patients with autoimmune thyroid disease: A meta-analysis. Thyroid 2016 Jul;26(7):880-90
- Anamaria Cozma-Petruţ, Felicia Loghin, Doina Miere, Dan Lucian Dumitraşcu. Diet in irritable bowel syndrome: What to recommend, not what to forbid to patients! World J Gastroenterol 2017; 23(21):3771-3783
