Wysoki cholesterol a cukier. Cukrzyca jako czynnik ryzyka rozwoju chorób
Cukrzyca typu 2 jest jednym z ważniejszych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Niekontrolowana może prowadzić do udarów mózgu czy zawałów serca. Dlatego tak ważne jest prowadzenie odpowiedniego trybu życia i regularne badania.
Nieprawidłowe parametry w wynikach badań krwi, np. wysoki cholesterol, mogą przyczynić się do szybszego wystąpienia powikłań cukrzycy. Zmiana stylu życia jest jednak w stanie opóźnić te niekorzystne zmiany, a nawet im zapobiec.
Cukrzyca typu 2 i jej wpływ na zdrowie
Jeśli chcesz zrozumieć wpływ cukrzycy na poziom cholesterolu i rozwój innych jednostek chorobowych, musisz najpierw poznać mechanizm powstawania tego zaburzenia.
Jak powstaje cukrzyca typu 2?
Cukrzyca typu 2 najczęściej związana jest z nadmierną masą ciała. Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej wiąże się ze zwiększeniem stanu zapalnego w organizmie oraz rozwojem insulinooporności
. Insulinooporność oznacza obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę – hormon produkowany przez trzustkę, który zmniejsza stężenie glukozy po przyjętym pokarmie. Oznacza to, że komórki organizmu w odpowiedzi na działanie insuliny nie są w stanie w pełni wykorzystywać glukozy krążącej we krwi.
Komórki beta trzustki przez pewien czas produkują zwiększone ilości insuliny, by utrzymać glikemię na stałym poziomie. Oporność na insulinę nasila się na skutek stale podwyższonego jej stężnia (hiperinsulinemii).
Na tym etapie komórki trzustki ulegają przerośnięciu. Następnie obumierają i dochodzi do zmniejszenia wydzielania tego hormonu. Co za tym idzie – obniża się przewlekle utrzymujące się wysokie stężenie glukozy we krwi.
Jak sprawdzić, czy masz cukrzycę?
Jeśli podejrzewasz u siebie zaburzenia gospodarki węglowodanowej lub insulinooporność, zbadaj stężenie glukozy i insuliny na czczo we krwi.
Pełen obraz tolerancji organizmu na produkty węglowodanowe uzyskasz po wykonaniu doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT – oral glucose tolerance test). Badanie rozpoczyna się od pobrania krwi żylnej na czczo. Następnie wypijasz wodny roztwór 75 g glukozy.
Kolejne pobrania krwi mają miejsce po 1 i 2 godzinach od przyjęcia płynu. Bada się w nich stężenie glukozy oraz insuliny we krwi. Na podstawie wyznaczonych norm oraz zależności pomiędzy tymi dwoma parametrami ocenia się gospodarkę węglowodanową organizmu. Do wykonania takiego badania będziesz potrzebować skierowania od lekarza.
Wysoki cholesterol a cukier. Wpływ cukrzycy na wartości lipidów
Cukrzyca zazwyczaj kojarzy się tylko z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Jednostka ta wiąże się jednak także z 2-4-krotnym zwiększeniem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Dzieje się tak ze względu na negatywny wpływ na parametry lipidowe (1).
Dyslipidemia cukrzycowa
Dyslipidemia cukrzycowa to zaburzenia jakościowe i ilościowe poszczególnych frakcji cholesterolu. Charakteryzuje się zazwyczaj zmniejszonym stężeniem „dobrego” cholesterolu HDL, a nadmiarem trójglicerydów (TG) i cząsteczek LDL („złego” cholesterolu).
Związane jest to z niedostatecznym wydzielaniem insuliny, zwiększonym stężeniem glukozy i towarzyszącą insulinoopornością. Wskutek tych zjawisk dochodzi do zwiększenia lipolizy i zahamowania lipogenezy. To przekłada się na wzrost stężenia trójglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi.
Dochodzi do zmian w budowie cząsteczki LDL, przez co w większym stopniu przyczynia się ona do rozwoju miażdżycy. Tak zmodyfikowany LDL łatwiej wbudowuje się w ścianę naczyń i prowadzi do rozwoju blaszki miażdżycowej.
Ponadto przewlekły stan zapalny, występujący przy cukrzycy, negatywnie wpływa na śródbłonek naczyń. Ułatwia przyleganie do niego zmienionych cząsteczek cholesterolu, a także przyczynia się do zwiększenia ciśnienia krwi.
Podwyższona glukoza i cholesterol. Jakie badania powinien wykonać cukrzyk?
Każda osoba z rozpoznaną cukrzycą typu 2 powinna wykonać badania stężenia poszczególnych frakcji cholesterolu.
Jaki powinien być cholesterol przy cukrzycy?
Ze względu na zwiększone ryzyko chorób kardiologicznych w tej grupie pacjentów wartości referencyjne są obniżone (2). Zalecane stężenie cholesterolu frakcji LDL-C dla cukrzyków wynosi:
- U osób z cukrzycą bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego: <55 mg/dl (<1,4 mmol/l) lub redukcja o co najmniej 50%.
- Dla osób z cukrzycą wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego: <70 mg/dl (1,8 mmol/l) lub redukcja o co najmniej 50%.
- U osób umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego poniżej 50. r.ż., z czasem trwania cukrzycy mniejszym niż 10 lat, bez innych czynników ryzyka: <100 mg/dl (2,6 mmol/l).
- Jeśli chodzi o stężenie HDL-C, nie ma ono wartości docelowej, ale wyniki >1,0 mmol/l (>40 mg/dl) u mężczyzn i >1,2 mol/l (>45 mg/dl) u kobiet wskazują na najniższe ryzyko sercowo-naczyniowe.
- Triglicerydy również nie mają wartości docelowej, ale wynik <1,7 mmol/l (<150 mg/dl) wskazuje na najniższe ryzyko sercowo-naczyniowe.
Jeśli chodzi o stężenie HDL-C, nie ma ono wartości docelowej, ale wyniki >1,0 mmol/l (>40 mg/dl) u mężczyzn i >1,2 mol/l (>45 mg/dl) u kobiet wskazują na najniższe ryzyko sercowo-naczyniowe.
Triglicerydy również nie mają wartości docelowej, ale wynik <1,7 mmol/l (<150 mg/dl) wskazuje na najniższe ryzyko sercowo-naczyniowe.
Zbilansowana dieta cukrzycowa i jej wpływ na profil lipidowy
Dieta cukrzycowa, poza wpływem na stężenie glukozy, bezpośrednio wpływa także na frakcje lipidowe we krwi. Szczególnie istotne są:
- Błonnik pokarmowy
Zawarty jest głównie w produktach pełnoziarnistych, warzywach, owocach i nasionach roślin strączkowych. W jelicie wiąże cholesterol oraz kwasy żółciowe i zwiększa ich wydalanie. Ponadto odżywia mikrobiotę jelitową, która również bierze udział w metabolizmie tłuszczów.
- Jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Występują głównie w olejach roślinnych, rybach, orzechach i nasionach. Poza ich wpływem na zwiększenie frakcji „dobrego” cholesterolu HDL i zmniejszenie stężenia „złego” LDL wykazują także działanie przeciwmiażdżycowe. Dzieje się tak ze względu na redukcję procesów zapalnych i właściwości przeciwzakrzepowe.
- Zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans
Eliminacja z diety tłuszczów zwierzęcych, a także czerwonego mięsa oraz żywności wysokoprzetworzonej wiąże się z poprawą parametrów lipidowych krwi. Ponadto obniża się ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca.
- Witaminy z grupy B
Kwas foliowy, witaminy B6 i B12 biorą udział w metabolizmie homocysteiny. Powstaje ona w wyniku przemian aminokwasu siarkowego (metioniny) w organizmie. Zbyt wysokie stężenie homocysteiny będzie wpływało na dysfunkcję śródbłonka, wzrost stężenia LDL, a także zwiększenie krzepliwości krwi. Prawidłowa podaż wyżej wymienionych witamin wiąże się z równowagą pomiędzy tworzeniem i dalszymi przemianami tego związku.
- Antyoksydanty
Substancje o działaniu przeciwutleniającym niwelują wolne rodniki i zapobiegają ich powstawaniu. Wpływają także na zmniejszenie aterogenności cząsteczek LDL i ochronę śródbłonka naczyń krwionośnych. Zapobiega to tworzeniu się zmian miażdżycowych. Antyoksydanty wykazują także działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.
Zastosowanie interwencji dietetycznej oraz obniżenie masy ciała sprzyja poprawie parametrów biochemicznych krwi. Badanie naukowe pokazują, że redukcja masy ciała o 10% powoduje znaczące:
- obniżenie stężenia trójglicerydów (TG),
- obniżenie stężenia cholesterolu LDL,
- obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego,
- zwiększenie stężenia cholesterolu HDL,
- obniżenie stężenia glukozy (3).
Wpływ nieodpowiedniej diety na parametry lipidowe
Warto podkreślić wpływ źle zbilansowanej diety na parametry lipidowe. Produkty zwierzęce są bogate w cholesterol i nasycone kwasy tłuszczowe oraz tłuszcze trans. To one w głównej mierze wpływają na wzrost stężenia cholesterolu LDL.
Ponadto zwiększają ryzyko rozwoju blaszki miażdżycowej. Wykazują też działanie prozakrzepowe, wpływają na rozwój nowotworów i chorób neurodegeneracyjnych.
Tłuszcze trans naturalnie występują w mięsie, ale na skutek procesów technologicznych mogą także znajdować się w innych produktach spożywczych. Producenci dodają je m.in. do słodyczy, np. wafelków, herbatników, paluszków, krakersów i ciasteczek.
Słodkie przekąski w swoim składzie zawierają ponadto cukier, który może występować pod różnymi postaciami (np. sacharozy, syropu glukozowo-fruktozowego, cukru inwertowanego czy słodu jęczmiennego).
Kontrolowanie poziomów cholesterolu i cukru przy cukrzycy. Podsumowanie
Cukrzyca wpływa na zaburzenia gospodarki lipidowej. Prowadzi to do podwyższenia poziomu „złego” cholesterolu we krwi. Nieprawidłowy poziom parametrów lipidowych sprzyja powstawaniu poważnych chorób układu krążenia.
Podstawowym celem leczenia cukrzycy typu 2 jest utrzymanie optymalnego stężenia glukozy we krwi. Poza monitorowaniem poziomu glikemii kontroli powinien podlegać również m.in. profil lipidowy.
Zaburzenia innych wskaźników biochemicznych najczęściej wynikają z nadmiernej masy ciała, braku aktywności i przewlekłej hiperglikemii. Na wszystkie te elementy ma wpływ Twoja dieta. Dlatego też prawidłowy sposób odżywiania jest niezbędny do utrzymania tych parametrów w odpowiednich zakresach.
Piśmiennictwo
-
Magdalene M, Szuszkiewicz-Garcia, Jaime A Davidson. Cardiovascular disease in diabetes mellitus: risk factors and medical therapy. Endocrinol Metab Clin North Am 2014;43(1):25-40
-
Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 1
-
Joshua D. Brown, Joanna Buscemi, Vanessa Milsom et al. Effects on cardiovascular risk factors of weight losses limited to 5–10 %. Transl Behav Med 2016; 6(3): 339–346
